Në Dibër të Madhe

“Dibra me krenari përmendet për një fakt shumë historik, këtu
Skënderbeu ka mundur të mbajë Kuvendin e parë mes shqiptarëve në 1443.
Qeliza e parë e çështjes kombëtare, e historisë së Skëndërbeut, të
gjithë historisë së shqiptarëve fillon me kuvendin që Skënderbeu mban
në Dibër”, thekson Rruzhdi Lala.










Në mendjen tonë, shqiptarëve të Shqipërisë, krijohet menjëherë një
asosacion i çuditshëm sa herë dëgjojmë të përmendet Dibra e Madhe.

E mbetur përtej kufijve, kjo krahinë është përfolur aq shpesh saqë
shumëkush beson se tek madhështia e emrit të saj, në mungesë të një
Dibre të vogël, qëndrojnë të gjitha, përfshi kujtesën e një të kaluare
historike.

“Dibra me krenari përmendet për një fakt shumë historik, këtu Skënderbeu
ka mundur të mbajë Kuvendin e parë mes shqiptarëve në 1443. Qeliza e
parë e çështjes kombëtare, e historisë së Skëndërbeut, të gjithë
historisë së shqiptarëve fillon me kuvendin që Skënderbeu mban në
Dibër”, thekson Rruzhdi Lala.

E nisëm këtë udhëtim në Dibrën e Madhe me faktin që na bëri më shumë
përshtypje dhe me pamjet që ofron Kodra e Bejlerëve, që njihet në
kohërat e hershme si e banuar nga fisnikët vendas. Në ditët e sotme
Dibra është e ndarë në dy pjesë, në Dibrën e Vjetër dhe atë të Re. E
përmendur që në vitet 168 para Krishtit, Dibranët i referohen rilindjes
për atë që sot konsiderohet Dibra e vërtetë.

“Ashtu siç e ka cilësuar një ndër rilindasit tanë, Jusif Bageri, Dibra
është kërthiza e Shqipërisë sepse shumica e popullsisë shqiptare,
pavarësisht nga është, është dashur të kalojë në qytetin e Dibrës”,
vazhdon Lala.

Dibra e vjetër përmban objektet më të rëndësishme historike dhe
kulturore. Hamami, nje monument me vlera historiko-monumentale falë
strukturës arkitektonike, quhet “bukuroshe e qytetit”. Vendi i “shtatë
minareve” ku më e vjetra është ajo e “xhamisë mbretërore” banohet vetëm
nga 104 ortodoksë. E goditur prej shumë vitesh nga emigracioni, këtë
vit qyteti i vjetër ka pritur studentët me hapjen e Universitetit të
tij.

“Startuam me fakultetin per terapi-fizikale, i cili është i vetmi i
këtij lloji në trojet shqiptare. Studentët në Dibër mund të bëjnë pjesën
praktike me pajisje moderne që janë të nivelit europian”, shprehet
Argëtim Fida.

Qyteti ka qenë udhëkryqi kryesor nëpër të cilin kalonte edhe Via
Egnatia. Në mesjetë njihet si qendër e rëndësishme qytetare. Por nga
mesi i shekullit të 19-të me 250 dyqane dhe me më shumë se 8 mijë
banorë, Dibra konsiderohej si një qendër e rëndësishme. Zhvillmet
politike në Ballkan bënë që ky vend të humbiste rëndësinë e vet,
ndërkohë që sot vendasit, përmes fjalës të bëjnë të ditur traditën
zakonore të Dibrës.

“Cdo shtëpi dibrane, cdo familje, çdo fis ose çdo mëhallë dibrane duhet
të kishte specifikat e veta, të veçohej për një virtyt në mënyrë që të
jetonte në Dibër, përndryshe nuk do trajtohej si dibrane”, tregon Lala.

Këtë “fanatizëm pozitiv” e ndeshim në qendër të qytetit, tek ndërtesa
154 vjecare e fisit të Erebarajve, një pjesë e trungut të familjes së
regjisorit të njohur shqiptar, Gëzim Erebara. Në vitin 1976 Ibrahim
Erebara, pronari i ndërtesës filloi ta rikontruktonte atë. Kjo banesë,
përvecse e përfshirë në guidën turistike, “tavani” dhe “dritarja” e saj,
prej shtetit maqedon, përdoret si emblemë në kartëmonedhën 100
denarëshe...duke treguar vlerat e saj universale:
“Babai si merakli e rregulloi nga brenda shtëpinë, por tavani nuk është
“prekur”, vetëm është mirëmbajtur. Të gjitha i ka bërë se kishte
dëshirë, nuk ka pasur subvencione nga shteti”, thotë Mexhait Erebara,
djali i regjisorit Gëzim Erebara.

Në këtë vend mes malesh, 900 metra mbi nivelin e detit gjenden Lixhajt e
Banishtes, një pasuri natyrore e vetme në këtë rajon. Vendasit thonë
se kjo pikë kurimi ka filluar të ndërtohej në vitin 1947 dhe ka
përfunduar në vitin 1951. Deri në fillim të viteve `80 keto ambiente
janë përdorur vetëm nga udhëheqësit e ish-Jugosllavisë.

Por qytetaria dibrane i falet kulturës së hershme. Duke rastisur në
ditët e Festivalit të Teatrove në Dibër, mësojmë se shfaqja e parë në
skenë është vënë në vitin 1941 dhe në këtë “ngjizje” të hershme teatrore
merr kuptim ky interesim, ndërsa në një prej netëve të Edicionit të
9-të, pritet të ngjitet në skenë teatri “Dodona” i Prishtinës me pjesën
“Natën e Mirë nënë”

Regjisorja e shfaqjes Drita Begolli vjen per here te pare ne Diber, edhe
pse rrenjet e bashkeshortit te saj i ka nga ky vend. Impresionet e saj
per kete qytet jane “artistike” dhe “njerezore”:
“Më pëlqeu qyteti, publiku, njerëzit. Fëmijët e mi kanë origjinë
dibrane, janë stërnipat e Jusuf Pashë Dibrës dhe kjo është një arsye më
tepër të vij në këtë qytet. Qyteti i Dibrës më ka pëlqyer
jashtëzakonisht shumë.”

Të ngulitur në shekuj, dibranët e quajnë qytetin e tyre “provincë” që
vazhdon të “jetojë agoninë”, ndërsa ne nga Dibra duam të marrim me vete
“fjalën e mirë”, mikpritjen dhe “qytetarinë” e vendasve që jetojnë mes
9 malesh.

Dibra vertete eshte nje qytetet qe po te kishte mundesi te fliste do
tregonte shume fakte dhe ngjarje historike te rendesishme. Sot per fat
te keq ajo eshte aq shume e lene pas dore sa vertete ndjen nje dhimbje.
Nje qytetet qe eshte krejtesisht i boshadisur ne dimer dhe qe arin sado
pak te ringjallet ne muajt e veres. Cdo familje ne Diber ka nga nje
emigrant dhe une ne shaka shpesh di te them qe Dibra eshte qytet i
pleqve sepse e gjith rinia o eshte ne emigracion o eshte ne studime ne
Shkup apo Tetove. Jane njerez shume te mire dhe shquhen per mikpritjen
dhe rspektin qe te bejne. Ua japim doren t’gjithe per kete. Eshte nje
gje qe nuk me pelqen te ata qe jetojne ende me ca tradita te vjetra dhe
me ca gjera qe sot ne keto kohe dhe jete dinamike eshte e pamundur te
arihen ose te ndiqen si te tilla. Nje dite me nje shoqe tek po flsinim
dicka lidhje me shqiptaret dhe me saktesisht per dibranet po me thoshte
nje lloj anektode per ata: Si nje plak i kishte thene femijes se vet se
pasuri nuk te kam trashguar por dhe mik dibre nuk te kam lene. Me nje
fjale jane nje cik te rende ne ca aspekte,kane ca huje te cuditshme.
Gjithsesi se mos i mbetet hatri ndonj dibrani e rikthesoj dhe nje here
se jane shume mikprites dhe respektues.