Breteria Dardane

1. Krijimi i Mbretërisë Dardane    Në shek. IV p.K. u krijua Mbretëria Dardane, e cila shtrihej në territorin e Kosovës së sotme e të krahinave të tjera përreth. Kufijtë e saj shkonin në veri deri te qyteti i Nishit, kurse në jug deri në Kukës dhe në rrjedhën e sipërme të Vardarit. Mbreti i parë dardan që njohim, është Longari. Pas tij erdhën mbretërit Bato dhe Monun.     Rolin kryesor në mbretëri e luajti fisi i dardanëve. Në këtë mbretëri bënin pjesë edhe fise të tjera, ndër të cilat njohim galabrët dhe thunatët.

   

Dardania ishte e njohur në botën e
lashtë për tokat e saj të gjëra e pjellore, për punimin e arit
dhe për përpunimin e produkteve blegtorale. I njohur ka qenë
veçanërisht djathi dardan.

 

Shoqëria
ilire e dardanëve mbështetej në sistemin skllavopronar.
Shkrimtarët antikë tregojnë se dardanët kishin aq shumë
skllevër, sa vetëm njëri prej tyre mund të kishte deri në
1000 veta e ndoshta edhe më shumë. Secili nga këta skllevër
punonte tokën. Në kohë lufte skllevërit merrnin pjesë në
ushtri, duke pasur si prijës pronarin e tyre.

 

Mbretëria
Darane kishte krijuar një ushtri të fuqishme dhe të
organizuar shumë mirë. Veçori e luftëtarëve dardanë
ishte se ata hidheshin të gjithë së bashku në sulm dhe po
kështu së bashku tërhiqeshin me radhë të shtrënguar,
duke mos lënë në sheshin e luftës as të plagosurit e
tyre.

 

Forcat
e kësaj ushtrie u treguan sidomos në shek. III p.K., kur
dardanët qenë në gjendje të mbroheshin nga dyndjet e
fuqishme të keltëve, të cilët zbritën nga Evropa
Qendrore. Madje dardanët treguan gatishmërinë të ndihmonin
edhe Maqedoninë, që të përballonte këto sulme.

 

Siç
dëshmojnë shkruimtarët e lashtë, historia e mbretërisë
Dardane është e mbushur me luftëra të pandërprera kundër
Maqedonisë dhe më vonë kundër romakëve. Me mbretërinë
Ardiane, dardanët mbajtën marrëdhënie miqësore, por patën
edhe konflikte., të shtyrë nga aristokracia skllavopronare,
që luftonte për interesa të ngushta, dhe kjo pati pasoja
shumë të rënda ekonomike politike si për ardianët, ashtu
edhe për dardanët.

 

Në
mesin e shek. III p.K., kur sundonte mbreti Longar, ushtritë
dardane u përpoqën të shtrijnë kufijtë e tyre deri në
brigjet e Adriatikut duke shfrytëzuar faktin që ushtritë
ardiane të mbretreshës Teuta ndodheshin në Epir. Ky
operacion ushtarak fillimisht pati sukses, por me kthimin e
ushtrive ardiane nga Epiri, dardanët u detyruan të lëshonin
tokat e pushtuara e të ktheheshin në kufijtë e mëparshëm.

Pas
kësaj Longari i drejtoi ushtritë e tij në jug dhe pushtoi
tokat e Mbretërisë Paione, që ndodheshin në veri të kufijëve
të Maqedonisë.

 

 

2.
Luftërat
e dardanëve kundër maqedonasve

 

Rreth
vitit 231 p.K. luftimet ndërmjet dardanëve dhe maqedonasve
morën përmasa të gjera, sa që mbeti i vrarë edhe mbreti
maqedonas Dhimitri II. Pas vdekjes së tij, dardanët i
shpeshtuan sulmet në Maqedoni, derisa Antigon Dozoni i
detyroi të largoheshin nga mbretëria e tij. Kur mbreti
maqedonas Filipi V ndodhej në luftë me grekët, në vitin
219 p.K., dardanët vërshuan përsëri kundër Maqedonisë.
Ushtritë maqedonase u detyruan të ktheheshin në trojet e
tyre dhen për të përforcuar kufijtë veriorë pushtuan
qytetin më të madh të Paionisë, Bylazorën (Velesi).

 

Në
vitin 216 p.K., ushtritë dardane ndërmorën një operacion të
fuqishëm ushtarak kundër Maqedonisë, duke zënë 20.000 robër.
Ata zbritën deri në fushën e Argos, në brigjet e lumit
Haliakmon. Kjo fushatë u ndoq nga kundërsulme të reja që bëri
Filipi V kundër dardanëve, duke u shkaktuar atyre humbje të
rënda në ushtri.

 

Në
vitin 200 p.K., mbreti dardan Bato, së bashku me ardianët e
mbretër të tjerë ilirë, lidhën aleancë 
me romakët kundër Maqedonisë. Kjo i shtyu dardanët
të ndërmerrnin sulme të reja në jug të kufirit të tyre.

 

Dardanët
nuk pushuan luftërat për të çliruar tokat që ndodheshin në
jug të mbretërisë së tyre, toka që dikur i përkisnin
Mbretërisë Paione dhe që i mbante të pushtuar Maqedonia,
duke u mbyllur kështu atyre rrugët tregtare që i lidhnin me
krahinat jugore të Ballkanit.

 

Duke
mos qenë në gjendje të ndërprisnin sulmet dardane,
maqedonasit bënë marrëveshje me fiset kelte të bastarnëve,
që këta të fundit të zhduknin popullsinë ilire të dardanëve
dhe të vendoseshin vetë në tokat e tyre. Kjo gjë nuk u
arrit. Dardanët i thyen ushtrit kelte dhe çliruan tokat që
ata kishin pushtuar.

 

Edhe
pasi u shkatërruan Mbretëria Ardiane dhe ajo e Maqedonisë,
Dardania vazhdoi të ishte ende e lirë, ndonëse nga aleanca
me romakët dardanët nuk arritën përfitimet e dëshiruara.
Romakët nuk u dhanë tokat e Paionisë, por vetëm të drejtën
për të tregtuar kripë.

 

 

3. Luftërat
e dardanëve kundër romakëve

 

Luftërat
e dardanëve kundër romakëve vazhduan për shumë vjet me
ashpërsi shumë të madhe , në rrethanat kur senati romak
synonte të shtrinte pushtimet e tij në të gjitha tokat
ilire dhe të arrinte deri në Danub. Edhe pas shqetësimeve që
u shkaktoi rifillimin e sulmeve kelte, dardanët i vazhduan
inkursionet e tyre kundër Maqedonisë, e cila ishte kthyer
tashmë në provincë romake.

 

Dardania
u bë pengesë serioze për shumë vjet me radhë për ushtrinë
pushtuese romake, të cilat nuk hiqnin dorë nga synimet e
tyre. Megjithëkëtë në vitin 97 p.K., romakët arritën të
vinin nën varësi të përkohshme dardanët dhe fise të
tjera fqinje, të cilat më vonë i ripërtrinë forcat dhe u
shkaktuan humbje të rënda romakëve. Aq të vështira ishin
këto luftëra për romakët, sa kur konsulli romak Kurioni përgatitej
me 5 legjione të nisej në luftë kundër Dardanisë, njëri
nga këto legjione ngriti krye dhe nuk pranoi t’i bindej
komandantit të vet të shkonte në këtë luftë që ushtarët
e quanin të rrezikshme.

 

Romakët
i krahasonin dardanët me kuçedrën e Lernës, e cila, edhe
kur ia prisnin të gjitha kokat që kishte, i ringjallte përsëri.
Me këtë krahasim ata shprehnin qëndreshmërinë e madhe të
dardanëve ndaj kundërshtarit.

 

Pas
luftrave të gjata me romakët, nga fundi i shek. I p.K.,
dardanët e humbën pavarësinë e tyre dhe hynë nën varësinë
e plotë të Romës.

 

 

 

DARDANËT
DHE DARDANIA SIPAS AUTORËVE ANTIKË

 

1.   Galët u shtuan kaq shumë,
saqë nuk i nxinte më toka ku kishin lindur. Emri i galëve
kaloi kaq tmerr, saqë edhe ata mbretër që nuk ishin sulmuar
ende, e blinin paqen me shuma të mëdha të hollash. Vetëm
mbreti i Maqedonisë. Ptolemeu, e priti i shkujdesur lajmin e
afrimit të galëve. Ai u soll në përbuzje ndaj propozimeve
të dardanëve, të cilët i çuan fjalë se mund t’i jepnin
20.000 luftëtarë në ndihmë Kur ia thanë këto fjalë
mbretit të dardanëve, ai u përgjigj se së shpejti mbretëria
e lavdishme maqedonase do të binte nga papjekuria e një të
riu të prapë.

Pompei
trogu (Justini) shek. I, p.K

 


.

 

 

Bashkohena ne daku do jet gjoja bukur por eshte enderr e larget ajo