YouGoDe WebMaster
Numri i postimeve : 2345 Registration date : 06/08/2008 Age : 43 Location : YouGoDe.Org
| Titulli: Si Ndryshon Lumturia 04.06.10 21:39 | |
| Ēfarė ėshtė sot lumturia? Po ta gjykosh nga numri i librave tė botuar nė tė gjithė botėn gjatė kėtyre viteve tė fundit dhe nga debatet e organizuara nė lidhje me kėtė temė, njė gjė ėshtė e qartė: qė njerėzit vazhdojnė pafundėsisht tė pyesin nė lidhje me lumturinė dhe mėnyrėn pėr tė qenė tė lumtur. Madje mund tė thuhet pa frikė qė ėshtė njė nga argumentet qė trajtohet gjithnjė me shumė pasion. Ndoshta sepse askush nuk e di me saktėsi se ēfarė ėshtė lumturia, ose nga ana tjetėr askush nuk ka ndėrmend qė tė heqė dorė prej saj. Tė gjithė dėshirojnė, ėndėrrojnė, aspirojnė qė tė jenė tė lumtur. Sakaq, objekti i dėshirės vazhdon qė tė mbetet i errėt. Nuk jemi mė nė epokėn e Platonit, kur lumturia nuk fshihte mistere: ishte pasoja e nevojshme e njė jete tė mirė, njė jete tė kaluar nė kėrkim tė menēurisė dhe virtytit. Por si mund tė jemi tė lumtur kur vetė domethėnia e fjalės virtyt sot ėshtė pak e paqartė? Kur edhe zgjidhja epikuriane, njė njeri ėshtė i lumtur kur ka arritur tė kėnaqė nevojat e tij natyrore, duket se nuk arrin dot qė tė bindė ndokėnd? Nga njėra anė secili ka njė perceptim tė tijin pėr atė qė ėshtė e mirė, qė nuk pėrputhet thuajse kurrė me atė tė fqinjit. Nga ana tjetėr, pėrparimet nė mjekėsi dhe nė teknikė kanė shfytyruar nocionin klasik tė natyrės: bota bashkėkohore ėshtė mbretėria e natyrės artificiale. Dhe nuk mbaron kėtu. Boshllėku qė kanė krijuar utopitė e dėshtuara politike tė shekullit tė kaluar ėshtė mbushur nė mėnyrė progresive nga njė imperativ kategorik: ji i lumtur dhe pėrfito nga kėnaqėsitė qė tė fal jeta! Por ēfarė do tė thotė tė jesh i lumtur? Kur lumturia nuk ėshtė mė vetėm njė aspiratė personale, por njė detyrė kolektive? Nė Francė, nė mars u mblodhėn disa dhjetėra filozofė dhe ekonomistė, psikologė dhe politikanė, pėr tė diskutuar pikėrisht pėr lumturinė individuale dhe atė kolektive. Duke marrė nxitje nga thėnia e famshme e Saint-Just, qė nė mesin e Revolucionit Francez deklaronte se lumturia ėshtė njė ide e re nė Europė, forumi ka mbajtur ndezur shpresat e atyre qė e ndoqėn nė lidhje me gjetjen mė tė fundit tė formulės magjike tė lumturisė. Nė forum u diskutua nė lidhje me faktin qė lumturia nuk ėshtė vetėm njė e drejtė, por edhe njė detyrė pėrballė tragjikes sė jetės dhe se njerėzit duhet tė jenė tė aftė qė tė gėzojnė dhe tė jetojnė plotėsisht ēdo moment tė ekzistencės, veēanėrisht kur ajo ėshtė pozitive. Po a mund tė mendohet nė tė vėrtetė lumturia sipas skemės: ēdo njeri duhet tė luftojė pėr tė qenė i lumtur, pra edhe unė, duke qenė njeri, duhet qė tė bėj njė luftė tė tillė? Kur niset njė diskutim i tillė, tė gjithė vijnė me ide pozitive, por ato jo gjithmonė mjaftojnė. Vitet e fundit ka pasur njė dyndje tė vėrtetė publikimesh me receta se si mund tė arrihet lumturia, pėrse shpesh nuk ėshtė e lehtė qė tė jemi tė lumtur, cilėt janė hapat qė duhen ndjekur pėr ta pasur e kėshtu me radhė. Rreziku i njė shoqėrie qė ushqehet me fjalime tepėr vullnetare dhe qė feston ēdo ditė triumfin e terapive tė shkurtra qė synojnė tė edukojnė besimin nė vetvete, tė menduarit pozitiv dhe qė mundohen ti bindin njerėzit qė janė ata fajtorė pėr moslumturinė e tyre, ėshtė i madh. Me kėtė nuk nėnkuptohet se njerėzit duhet tė rrinė duarkryq dhe tė presin tu zbresė lumturia nga qielli. Ne tė gjithė jemi pėrgjegjės tė zgjedhjeve tona, edhe pse lumturia nuk varet plotėsisht prej nesh. Na takon tė gjithėve qė tė zgjedhim se si tė pėrballemi me gėzimet dhe dhimbjet me tė cilat na pėrball jeta. Lumturia tashmė nuk ėshtė mė njė ēėshtje vetėm personale. Tashmė bėhet fjalė pėr njė ēėshtje sociale. Atėherė nuk ka asgjė pėr tu ēuditur kur shohim se me kėtė ēėshtje tanimė nuk merren ekskluzivisht vetėm filozofėt, por edhe ekonomistėt. Kėsisoj, pėrse tė mos krijohet, tė gjendet njė mėnyrė qė tė masė cilėsinė dhe sasinė e lumturisė? Po rritet gjithnjė e mė tepėr numri i atyre qė mendojnė se dilema e lumturisė mund tė zgjidhet duke pėrdorur kategorinė e mirėqenies. Njė mirėqenie jo vetėm psikofizike, por edhe ekonomike dhe sociale. Sigurisht qė kur vuajmė nga njė sėmundje fizike apo psikike, ose kur nuk kemi mjetet materiale pėr tė mbėshtetur plotėsimin e kėrkesave minimale tė jetesės, ėshtė shumė e vėshtirė qė tė jesh i lumtur. Por qeniet njerėzore janė ende, e mbi tė gjitha, tė karakterizuara edhe nga dėshira, dhe dėshira, pavarėsisht tė gjithave, pėrbėhet edhe nga pakėnaqėsia. Falė dėshirave dhe tentativave pėr ti kėnaqur kėto dėshira, gjen shprehje energjia dhe fuqia personale. Dhe kėsisoj ne kalojmė momente nė mos tė lumtura, tė paktėn tė gėzuara. Pavarėsisht tė gjitha sforcimeve tė ekonomistėve, kėtė lloj gėzimi ėshtė shumė e vėshtirė qė ta matėsh. Disa prej tyre kanė propozuar madje qė nė kėtė rast tė pėrdoret njė pėrllogaritje e ngjashme me atė qė pėrdoret pėr tė llogaritur prodhimin kombėtar bruto tė njė vendi. Nė rastin e lumturisė, do tė bėhej fjalė pėr matjen e mirė tė qenies sė shoqėrisė. Nė njė raport tė famshėm, hartimi i tė cilit u kėrkua nga vetė Presidenti i Francės, Sarkozi, qė u publikua nė shtator tė vitit 2009, nėnvizohet me tė drejtė se si mirėqenia kolektive nuk ėshtė e lidhur vetėm me gjėrat materiale. Sipas 3 ekonomistėve qė e kishin hartuar, pėrveē konsumit, duhen marrė nė konsideratė koha e lirė, marrėdhėniet shoqėrore, ndjenja e sigurisė qė kanė njerėzit pėr jetėn e tyre personale dhe atė tė shoqėrisė ku jetojnė nė pėrgjithėsi. Por a pėrbėhet lumturia vetėm nga mirėqenia? Eseja e Derek Bok, Politika e lumturisė, e sapopublikuar nė Shtetet e Bashkuara tė Amerikės, e pretendon njė gjė tė tillė. Madje Bok mbėshtet teorinė se detyra kryesore dhe mė e rėndėsishme e demokracive bashkėkohore ėshtė pikėrisht ajo e shtimit tė lumturisė kolektive, pėrmes promovimit tė barazisė, duke u krijuar mundėsi ēifteve dhe familjeve qė tė stabilizohen, duke pėrmirėsuar shėndetin publik. Por nė disa pika nuk kundėrshtohet. Ēdo demokraci e denjė pėr tė mbajtur njė emėr tė tillė duhet jo vetėm qė tė promovojė barazinė, por edhe tė krijojė kushtet e duhura pėr individėt, nė mėnyrė qė ata tė kenė mundėsi tė ēojnė pėrpara projektet e tyre pėr tė qenė tė lumtur. Lumturia ėshtė individuale dhe asnjė qeveri, sado e pėrsosur qoftė, nuk mund ta zgjidhė e vetme kėtė problem pėr banorėt e saj, nėse ata nuk e marrin vetė njė vendim tė tillė. Nė kėto kushte, ai qė mbetet problemi thelbėsor e qendror ėshtė: tė kuptuarit nė mėnyrė tė pavarur se ēfarė dėshirojmė dhe duam nė tė vėrtetė si individė. Lumturia nuk ėshtė absolute dhe nuk ekziston njė rrugė dhe vetėm njė e vetme qė mund tė tė ēojė drejt saj. Lumturia, siē thoshte Lao Tseu, ka tė bėjė mė shumė me kėrkimin e rrugės individuale, duke ia lėnė fatit nė dorė, ndonjėherė edhe rastėsisė. A nuk ėshtė vallė ky motivi qė tė paktėn nė Francė janė tė shumtė ata njerėz qė i janė dhėnė budizmit dhe konfucizmit pėr tė gjetur pikėrisht shenjat e duhura e pėr tė ndjekur rrugėn qė do ti ēojė drejt lumturisė? Fjala Ekstazė, mrekulli apo Nirvanė
Kur kėrkohet lumturia, kėrkimi nuk ka tė bėjė me gjetjen e vendndodhjes sė diēkaje, por me zbulimin e domethėnies sė saj. E nėse bėhet fjalė pėr njė fjalė tė vetme, lumturia nėnkupton njė tėrėsi ndjenjash, emocionesh, pėrjetimesh. Lumturia pėrbėhet nga: ekzaltimi, mrekullimi, gėzimi, alegria, kėnaqėsia, ekstaza, e shumė ndjesi tė tjera qė bashkėjetojnė tė gjitha nė njė komunitet unik, si vetė ndjenja qė pėrfaqėsojnė. Lumturia ėshtė njė e vetme, por mėnyrat se si e pėrjetojmė dhe kur e pėrjetojmė janė tė ndryshme. Pėr tu orientuar mjafton ta pozicionojmė lumturinė ndaj njė ngjarjeje tė dhėnė: kėshtu, kemi lumturinė pararendėse, atė qė pėrjetohet ndėrsa jemi nė pritje tė diēkaje qė e duam me gjithė zemėr; lumturinė pasrendėse, qė pėrjetohet pasi kemi arritur me shumė mundim realizimin e njė objektivi tė vėshtirė; lumturinė e atyre qė janė tėrhequr nga realiteti mondan pėr tė pėrjetuar ekstazėn e filozofisė, mistikės. Por lumturi mund tė quhet edhe njė gjendje mirėqenieje shpirtėrore e materiale qė zgjat nė kohė, apo qoftė edhe njė moment kalimtar, qoftė edhe pėrkėdhelja e njė rrezeje dielli. Nė kėtė rast kemi tė bėjmė me lumturinė me intensitet maksimal, por me kohėzgjatje tė vogėl, me lumturinė e sekondave qė mund tė tė mbajnė gjallė dhe me dritė njė jetė tė tėrė, siē mund tė jetė lumturia e pėrjetuar kur takojmė dikė kaq tė veēantė e kaq pranė zemrės sonė, qoftė edhe pėr disa ēaste tė vetme nė kėtė jetė. Ndėrkaq, Primo Levi shkruante: Tė duash punėn, pėrbėn edhe pėrafrimin mė tė madh me lumturinė nė kushtet e tokės. Gazeta Shqip | |
|