Trashëgimia, të gjitha rrugët të çojnë tek reforma

Trashëgimia, të gjitha rrugët të çojnë tek reforma



Publikuar më E Shtune, 31 Korrik 2010 19:30



Është një fakt që askush dot, nuk mund
ta mohojë. Suksesin që patën parqet arkeologjike. Ato u krijuan përmes
vështirësive, që sillte buxheti i vitit 2006 dhe një sërë fenomenesh si mungesë zyrash,
rrugësh, mjeteve të komunikimit, energji, telefoni sbëhej llaf, largësi nga
qendrat e banuara etj. Strukturat e para ishin me një personel gati të
thjeshtë prej 5 vetësh. Ky personel përbëhej nga 2 restauratorë, 1 arkeolog, 1
financier dhe 1 drejtues. Përse nuk kishte punëtor në një strukturë të tillë?
Ishin perceptuar si institucione shkencore, gjë që solli
një zhgënjim sepse nëpër rrethet ku u ndërtuan parqet arkeologjike
nuk mund të bëhej fjalë për personel të kualifikuar të kësaj natyre dhe si
rezultat, strukturat e tyre u mbushën vetëm me rrogëtarë që merrnin rrogën Ishin mirëfilli një administratë e vogël dhe e
rehatshme. Ndonjë foto, ndonjë lajm për monumentet, asgjë më shumë. Mirëpo
ndryshe nga një pjesë e administratës të cilës ende i mungon pozicioni i punës
i përshkruar, këtu ishte i përcaktuar qartësisht puna e gjithë secilit, sepse
përvoja e mirë quhej Butrint.







Nga
Gëzim Llojdia*


Kam drejtuar për mëse 2 vjet e gjysmë dy parqe
arkeologjike dhe pothuajse kam një përvojë në menaxhimin e një strukture
të re si pjesë e trashëgimisë, ku parqet arkeologjike u krijuan si një
eksperiment duke u nisur nga përvoja e shkëlqyer e Butrintit, në vjeshtën
e vitit 2006.


Kur kam filluar punë si punonjës i thjeshtë,
gjëja e parë që më bëri përshtypje ishte e lidhur pazgjidhmërisht me
pyetjen: Ku janë zyrat e parkut arkeologjik? Ku ka zyra, - më thanë.


Prej asaj kohe duke u shkërmoqur rreth 3.5- 4
vite jete të këtyre institucioneve, ky problem është edhe sot prezent. Mirëpo,
në analizën për këto struktura kërkon të marrësh të gjithë zërat në skaner të
hollësishëm për të shqyrtuar gjithë punë si dhe bilancin e këtij udhëtimi katër-vjeçar.
Ndërkaq një shpatë si ajo e Demoklut po i rri tek koka. Kjo është reforma
që është propozuar nga këshilltari i kryeministrit N.Ceka dhe është
mbështetur nga akademiku Baçe. Nëse reforma merr udhë, pra çdo të ndodhë me
këto struktura apo qeliza, që treguan si menaxhohet trashëgimia në Shqipëri.
Cila janë të mirat e saj dhe pse u pa me skepticizëm nga specialistët e
trashëgimisë.


Suksesi
i parqeve arkeologjike


Është një fakt që askush dot, nuk mund
ta mohojë. Suksesin që patën parqet arkeologjike. Ato u krijuan përmes
vështirësive, që sillte buxheti i vitit 2006 dhe një sërë fenomenesh si mungesë zyrash,
rrugësh, mjeteve të komunikimit, energji, telefoni sbëhej llaf, largësi nga
qendrat e banuara etj. Strukturat e para ishin me një personel gati të
thjeshtë prej 5 vetësh. Ky personel përbëhej nga 2 restauratorë, 1 arkeolog, 1
financier dhe 1 drejtues. Përse nuk kishte punëtor në një strukturë të tillë?
Ishin perceptuar si institucione shkencore, gjë që solli
një zhgënjim sepse nëpër rrethet ku u ndërtuan parqet arkeologjike
nuk mund të bëhej fjalë për personel të kualifikuar të kësaj natyre dhe si
rezultat, strukturat e tyre u mbushën vetëm me rrogëtarë që merrnin rrogën Ishin mirëfilli një administratë e vogël dhe e
rehatshme. Ndonjë foto, ndonjë lajm për monumentet, asgjë më shumë. Mirëpo
ndryshe nga një pjesë e administratës të cilës ende i mungon pozicioni i punës
i përshkruar, këtu ishte i përcaktuar qartësisht puna e gjithë secilit, sepse
përvoja e mirë quhej Butrint. U botua edhe libri i trashëgimisë me të gjithë
ligjet e saj. Iu dha territori, por nuk iu dhanë hartat, edhe dhe sot e kësaj
dite, nuk janë të firmosura. Ose janë dhënë vende të cilat kanë të dubluara të
njëjtën sipërfaqe. Amantia është përkufizuar 15 ha, mirëpo banorëve të kësaj
zone në vitin 92 që u nda toka iu dha banorëve tokë kullotë e cila bie
pikërisht hapësirën e zonës arkeologjike. Parqet arkeologjike ishin të
ndërtuar me strukturën mbikqyrëse: Bordi i parqeve arkeologjike,që bënte
miratimin e marrëveshjes vjetore të parqeve. Pikërisht ishte kjo strukturë e
cila krijoi barrierën e saj,për parqet arkeologjike. Aty kërkohej të jepeshin
të dhëna të sakta për personelin dhe ai ishte ai i kualifikuar Duhet thënë se
edhe në kohë të shkuar trashëgimia ruhej nga njerëz, që kishin haber nga kjo
fushë prandaj kur ndonjëri ngulmonte për të shkuar atje i thuhej Shko në
një vend që të bësh sa më pak dëme.


Kur u pa se veprimtaria e parqeve arkeologjike
do të monitorohej rreptësisht nga ministria, drejtoria e trashëgimisë dhe
Bordi që ishte një barrierë pakalueshme kjo nxiti kërkesën dhe
punën në parqet arkeologjike. Ndryshe nga pjesa tjetër e
administratës, parku në fund të viti duhet të paraqiste në punën e tij me
foto dhe të shqyrtohej hollësisht, çfarë ishte bërë në 3 muaj, gjashtë në
përmbytje të atij moti, i cili ishte rezultati i produktit të krijuar?
Kështu, parqet ndryshe nga DRMK aktualisht Drejtorit e Kulturës në rrethe
përsosën punën dhe sollën një ndryshim drastik në menaxhimin e vlerave. Parqet
promovuan vlerat e tyre në botime, shtuan të ardhurat e fushës së turizmit
u bën atraktive dhe turistët e huaj sot i kërkojnë si pika arkeologjike për ti
vizituar.


Përse
shpatat e Demokleut është më e mirë se rrugë-zbritja e tyre


Është propozuar një reformë nga prof. N.Ceka për
trashëgiminë. Çfarë pësojnë parqet arkeologjike nëpërmjet kësaj reforme? Ato
sipas idesë së dhënë shkrihen brenda strukturës së DRMK-ve të rretheve. Reforma
në fusha të tjera edhe mund të mos jetë efikase, mirëpo në këtë fushë ajo është
domosdoshmëri. Përse është domosdoshmëri? Ja arsyet përse shpatat e Demokleut
që ka 5 muaj që rri tek koka duhet të presë, por sa koka parqesh pret dhe pse
duhet ti presë.


1- Parqet arkeologjike pas katër vjetësh
ekzistencë një pjesë e tyre janë ende me zyra me qera apo të dhëna
nga institucione të tjera. Në një farë mënyre janë institucione me plaçka në
krahë, kështu Lezha, Bylisi, Amantia, Antigoneja. A do të ndërtohen zyra? Kostoja
e sotme e ndërtimit është e lartë dhe Buxheti i shtetit ka mjaft probleme për
të zgjidhur.


2 - Drejtuesit shumë prej këtyre
institucioneve nuk janë të profilizuar në këtë fushë.


3 - Specialisti arkeolog më shumë është gjetur
një njeri, që duhet për marrë rrogën sepse arkeologët janë të pakët
në zonat ku shtrihen parqet arkeologjike.


4 - Parqet nuk kanë mjet transporti .


5 - Distancat e parqeve arkeologjike nga
qendrat e banuara janë në largësi të mëdha duke krijuar kështu prezencën e
përhershme të tyre në këto qendra.


6 - Raporti administratë-punëtor është në
favor të administratës, 3 punonjës administrate, 2 punëtorë ose 4 punonjës
administrate dhe 2 punëtorë. Kështu, është gjendja në parqet Lezhë, Amantia,
Antigoneja, Bylis etj.


7 - Shumë prej parqeve nuk kanë një
infrastrukturë rrugore, e cila për të shkuar vizitori.


Rrugë-zgjidhjet


Mendoj se parqet Lezhë, Shkodër, Amantia,
Bylys, Antigone duhet të përfshihen në reformë dhe të shkrihen me DRMK.. 7
arsyet që citova janë të mjaftueshme. Jashtë kësaj reforme, duhet të mbeten 2
parqe: Butrinti dhe Apolonia pasi janë parqe arkeologjike me sipërfaqe dhe
numër të madh objektesh, si dhe me një vizitueshmëri të madhe. Një arsye tjetër
është sepse ato janë edhe emblema e arkeologjisë shqiptare që njihen brenda dhe
jashtë vendit. Me reformën, përmbyset raporti punëtor-administratë duke shkuar
në favor të punëtorit dhe mirëmbajtësit të monumenteve. Por ky shton rrezikun
tjetër që ka ekzistuar si një përvojë e keqe. Deri në vitet 98 kanë
ekzistuar punëtorët të cilët paguheshin si roje që në fakt ky ishte një lloj
pensioni pleqërie sepse as gjendeshin kurrë në punë dhe skishte kush ti
vendoste në